Interview | Nikolaas Sintobin over online spiritualiteit
Voor christelijk opinietijdschrift De Nieuwe Koers interviewde ik jezuïet en internetpastor Nikolaas Sintobin. Dit interview verscheen in het aprilnummer van 2017.
‘Veel uitspraken van Jezus passen in een tweet’
Waar menig christen in de veertigdagentijd een boek, Bijbelleesschema of scheurkalender van stal haalt, zoekt jezuïet Nikolaas Sintobin zijn publiek dezer dagen op via de online retraite ‘Spreek Heer ik luister’. Digitaal pastoraat is een buitenkans, zegt hij.
In de keuken op de eerste verdieping van het jezuïetenhuis, een monumentaal pand aan de Amsterdamse Singel, zet Nikolaas Sintobin een kopje onder het Senseo-apparaat. ‘Ik heb in mijn leven op veel plekken gewoond, maar dit is veruit de mooiste’, glimlacht hij terwijl het apparaat bromt. Hij woont er samen met zes andere broeders, allen jezuïet, een religieuze orde gesticht door Ignatius van Loyola. Het is zijn veertiende standplaats tot nu toe. Hij gaat voor, nog twee wenteltrappen omhoog, naar zijn werkkamer op de zolderverdieping.
De 54-jarige Vlaming is bij het grote publiek in Nederland waarschijnlijk vooral bekend als spiritueel begeleider van de deelnemers aan het EO-programma ‘Op zoek naar God’. Maar in het dagelijks leven houdt hij zich bezig met de vraag hoe je als christen op een zinvolle manier bezig kunt zijn in de digitale omgeving. Internetpastor, noemt hij zichzelf.
Al enige tijd ontwikkelt hij met zijn medebroeders online retraites voor zowel de veertigdagentijd als de adventstijd. Tijdens deze periode ontvangen elke dag 13.000 mensen een gebedsmail in hun inbox. Daarnaast is hij een van de initiatiefnemers van ‘Bidden Onderweg’, een podcast met een bijbeltekst, gebed en muziek die dagelijks door duizenden mensen wordt beluisterd. Sintobin: ‘De digitale ruimte biedt veel kansen voor het evangelie.’
U bent er maar druk mee.
‘Het internet is een zo alomtegenwoordig gegeven geworden in onze samenleving dat het eigenlijk ondenkbaar zou zijn daar niet aanwezig te zijn. Het is de plek waar je de meeste mensen ontmoet. Voor veel niet-belijdende christenen of mensen met christelijke wortels die verder niets met hun geloof doen, is internet en social media redelijkerwijs de enige plek waar zij in aanraking kunnen komen met het evangelie.’
Is er behoefte aan spiritualiteit op internet?
‘Het bijzondere van internet is dat je ernaar streeft heel kort, vluchtig iets onder de aandacht te brengen. Je kunt mensen in de goede zin van het woord verleiden. Ik plaats bijvoorbeeld elke dag iets op mijn blog. Ik denk na over de inhoud, maar nog meer over de titel van de post. Nog belangrijker, het zinnetje waarmee ik de blog aankondig op Twitter en Facebook. Die vijf of tien woorden besteed ik veel tijd aan. Als je schrijft ‘Mooi gebed van …’, ja vergeet het dan maar. Alleen een paar oude dames en vrome heren gaan kijken. Daar werk ik ook voor, maar ik ben meer geïnteresseerd in de mensen die niet geïnteresseerd zijn. Ik wil hen iets aanbieden in de hoop dat ze er wat aan hebben.’
Laat spiritualiteit zich wel vangen in de korte, catchy quotes van online omgevingen?
‘Natuurlijk, in het vluchtige kan de inhoud verloren gaan. Maar de inhoud kan net zo goed verloren gaan in een langspeelfilm van drie uur of een boek van 250 bladzijden. Dat kan oersaai zijn. Ik heb vroeger veel boeken van de Franse schrijver Balzac gelezen. Die man heeft vijf bladzijden nodig om de enkel van een vrouw te beschrijven. Vijf bladzijden! Dat was midden negentiende eeuw. Er is wel wat veranderd, hè? Dat gaat niet meer.’
Om relevant te blijven moet het christelijk geloof zich aanpassen aan de eisen van de huidige cultuur: kort, snel en to-the-point:
‘Het christelijk geloof is een geloof van incarnatie, in het vlees gekomen, in de cultuur. Als wij de christelijke boodschap vandaag niet vertalen in de moderne cultuur, moeten we onze mond houden, want dan leven we in het verleden. Weet u, zo goed als alle belangrijke uitspraken van Jezus passen in een tweet. Honderdveertig tekens. Elk van de zaligsprekingen bijvoorbeeld. Die beknoptheid dwingt je om na te denken: wat is nu eigenlijk de kern? Alle franjes laat je los. Het heeft iets heel interessants en heel uitdagends.’
Wat trekt mensen aan in de online retraites en podcasts die u aanbiedt?
‘Ik denk dat veel mensen er eigenlijk naar verlangen te bidden. Maar er zijn zoveel andere dingen die dringender zijn. Bidden is niet dringend, het levert niet direct iets op. Wat helpt, is om op verloren momenten te bidden. Als je een kwartiertje in de trein zit, kun je toch niet echt wat doen, maar het is een prachtig moment om te bidden. Ik vermoed dat maar weinig mensen altijd een bijbel in hun boekentas hebben, maar dit [trekt smartphone uit zijn binnenzak] heb je altijd bij je. In die zin is internet en digitaal pastoraat een buitenkans.’
De podcasts en retraites zijn geïnspireerd door de ignatiaanse spiritualiteit, maar trekken ook veel protestanten.
‘We zijn een katholieke groep, maar in de producten die we ontwikkelen proberen we bewust interkerkelijk te zijn. In Nederland is de helft van de mensen die naar onze podcast luisteren protestants. Wat we aanbieden heeft een katholieke signatuur, maar als het even kan houden we rekening met de protestanten. Een voorbeeld: ‘Bidden Onderweg’ is nu een goede twee jaar bezig. In het begin werd de lezing aangekondigd met de woorden: “De lezing van vandaag komt uit het evangelie van Matteüs.” Punt. In onze adviesraad – waar meer protestanten dan katholieken in zitten – zei iemand: “Het zou leuk zijn als je kunt zeggen welk hoofdstuk het is en welke verzen.” Katholieken hebben daar lak aan, dat interesseert hen niet. Maar protestanten wel. Sindsdien wordt steevast in de podcast gezegd: “Hoofdstuk 6, vanaf vers 2.”’
Is uw digitale pastoraat een poging om de toekomst van het christelijk geloof veilig te stellen of ziet u het vooral als een proefballonnetje?
‘Het is zeker geen proefballonnetje! Ik twijfel niet aan de toekomst van het geloof, wat dat betreft ben ik heel gerust. Dat is Gods verantwoordelijkheid. Maar als je kinderen hebt, voed je ze niet op met de taal, gewoonten en cultuur van honderd jaar geleden, maar van nu. Het evangelie is ook voor nu, het is niet voor gisteren. We moeten de blijde boodschap uitdrukken in culturele expressies van vandaag. Dat is voor mij geen vraag, het is een evidentie. We moeten niet op het internet doen wat we altijd gedaan hebben. Nee, we gaan nieuwe dingen doen, want het evangelie is eindeloos nieuw en anders. Een tijd geleden was ik bijvoorbeeld op een studiedag van de PKN. Daar heb ik 110 dominees laten bidden met knotsgekke YouTube’s. Dat vonden ze heel leuk.’
Bidden met YouTubevideo’s, hoe gaat dat in zijn werk?
‘Het ignatiaans gebed verschilt behoorlijk van het protestantse. Het is heel zintuiglijk. Als je in de ignatiaanse traditie met een bijbeltekst bidt, ga je niet nadenken over die tekst. Je gaat ‘m zeker niet analyseren, maar je gaat kijken, voelen, luisteren. Je kruipt in de tekst en wordt deel van het verhaal om te zien wat het verhaal met jou doet. Als je naar een video kijkt, gebeurt dat als vanzelf. Doordat je je identificeert met een personage, geeft het je een thuisgevoel. Als je de video’s goed selecteert, kunnen ze een geschikte opstap zijn naar innerlijkheid.’
Innerlijkheid?
‘Dat is de dimensie van het menszijn waar God spreekt, waar je God kunt ontmoeten. Een groot probleem van het christelijk spreken is dat we een beroep doen op dat diepere niveau van menszijn. Maar de meeste mensen, ook christenen, zijn niet meer gewend op dat niveau te komen. Want we worden vooral aan de buitenkant oppervlakkig geprikkeld. Die binnenkant is voor veel mensen onbekend en zelfs onvermoed. Video’s kunnen helpen om op dat niveau te komen. Op mijn site verderkijken.org heb ik inmiddels drie- of vierhonderd youtube’s met bij elk een werkwijze en interpretatie die als opstapje kunnen dienen. Maar mensen moeten zelf gaan verkennen en ervaren wat hen aanspreekt.’
Is dat de kern van de ignatiaanse spiritualiteit?
‘Ignatiaanse spiritualiteit houdt in dat je het verhaal van de bijbel en je eigen verhaal elkaar gaat laten ontmoeten. Het ignatiaans gebed is vooral meditatie en contemplatie. Je gaat je in de eerste plaats in die innerlijkheid, in je hart, laten raken om te zien waar jij iets van vreugde ervaart in dat verhaal. Want dichter bij God komen heeft ten diepste te maken met vreugde, meer vreugdevol leven. Dat betekent niet dat je enkel maar plezier hebt. Vreugde is een rust, een kracht die blijft. Het is geen kick. God nodigt ieder mens uit tot een vreugdevol leven, dat is je roeping. En als je je leven daartoe inricht, zul je voelen dat je op je plaats bent. Het is geen joepie-joepie-spiritualiteit, want het leven kan dan nog steeds moeilijk zijn, maar diep in je hart is altijd die rust.’
Hoe rijmt dat individualistische met het christelijke verhaal van de gemeenschap, het collectief, de communio?
‘Ik pleit op geen enkele wijze voor een vervanging van, het is niet het een of het ander. Daarom is het belangrijk dat systematisch en structureel bruggen worden gebouwd tussen de fysieke en de digitale werkelijkheid. Een christen kan niet zonder gemeenschap. Het is niet of internet of op zondagmorgen naar de dienst. Maar voor heel wat mensen zit op dit ogenblik – om allerlei redenen – die dienst op zondag er niet in. Dan kun je zeggen: Sorry jongens, we kunnen voor jullie niets meer betekenen. Tja, beetje kort door de bocht, hè?’
Hoe probeert u bijvoorbeeld met de podcasts die brug te slaan?
‘Ik merk dat veel mensen de podcast gebruiken in een groep. Ik kom zelf regelmatig samen met een groepje mensen. We beginnen altijd met gebed, dat doen we door te luisteren naar de podcast van de dag. Maar er zijn ook koppels die samen aan de ontbijttafel luisteren. In een aantal christengemeenschappen doet het nieuwe gebedsdynamiek ontstaan. Eerst komt een groep mensen samen rond de digitale retraite, maar blijven ook na afloop van die retraite samenkomen omdat ze het zo leuk vonden.’
Hebt u kerken op het vlak van digitale spiritualiteit nog wat te leren?
‘De digitale dimensie is te vaak iets leuks voor erbij. Het is niet genoeg om alleen een website te hebben. In de economische wereld gaat alles via internet. Op de meest subtiele manieren wordt, zonder dat ze het door hebben, de aandacht van mensen getrokken. Wij denken dat we dat niet nodig hebben, want ons product is zo sterk dat de mensen vanzelf komen. Vergeet het. Het probleem is, in de kerken hebben we een traag ritme. Maar het internet verandert voortdurend. Wat vandaag hip is, is morgen verouderd. Je moet dus voortdurend creatief zijn.’
Online spiritualiteit
Spatium Spiritus josdouma.nl/spatiumspiritus
Deze website van predikant Jos Douma is volgens hem een ‘stilteruimte op het internet’, waar mensen inspiratie en materiaal kunnen vinden voor een dagelijkse retraite. Douma geeft informatie over verschillende vormen van spiritualiteit zoals de Lectio Divinia en het stiltegebed. Ook vind je er stilteoefeningen en muziek, iconen en bijbelgedeelten om je retraite mee vorm te geven.
Online kunstretraite onlinekunstretraite.nl
Deze website is een initiatief van kunstenares Davitha van de Kuilen en tekstschrijfster Robin van Deutekom. De retraite loopt tijdens de Veertigdagentijd. Deelnemers krijgen elke dag een kunstwerk van Van de Kuilen in combinatie met een beeld van Jezus uit de kunstgeschiedenis, stilte- en meditatietips en een bijbeltekst.
Ik zoek God ikzoekgod.nl
Dit online platform is vooral gericht op zoekers. Er wordt uitgelegd wat geloven inhoudt, wie Jezus en God zijn en wat bidden is. Via de website kun je gratis cursussen volgen over onderwerpen als vergeven, bidden, genieten van je geld en de persoon Jezus. Met enige regelmaat verschijnen er blogs op de site.
Een kwartier voor God eenkwartiervoorgod.nl
Online meditatie kun je op veel manieren doen. Op Een kwartier voor God wordt uitgelegd wat schrift-, ignatiaanse-, beeld- en loopmeditatie inhoudt. Van al die verschillende vormen kun je audiomeditaties beluisteren of downloaden om je eigen meditatie vorm te geven. Je vindt er ook tips en aanwijzingen.
Nikolaas Sintobin
Nikolaas Sintobin (54) is jezuïet en geboren Vlaming. Sinds vier jaar woont en werkt hij in het jezuïetenhuis in Amsterdam als internetpastor. Eerder werkte hij onder andere in België, Parijs en Chili. Als student droomde Sintobin van een toekomst als topadvocaat en het bijbehorende salaris. Hij studeerde rechten in Gent en Leuven. In die laatste stad kwam hij in aanraking met de jezuïeten en herontdekte hij zijn geloof. Na een korte loopbaan als advocaat besloot hij in 1989 toe te treden tot de jezuïeten. Sintobin geeft lezingen door heel Nederland en Vlaanderen, verschijnt regelmatig in radio- en tv-shows en heeft verschillende boeken op zijn naam staan.
Marinde van der Breggen 