Voor het themanummer over privacy interviewde ik performance kunstenaar Jacco Borggreve die als kunstproject 24/7 zijn locatie streamt naar een website. Iedereen die wil, kan zien waar hij zich bevindt. Elk moment van de dag. Wat doet dat met je leven?

Als iedereen altijd weet waar je bent

Performance-kunstenaar Jacco Borggreve (21) streamt al zeven maanden lang zijn locatie op internet. Dat kostte hem niet alleen zijn privacy, maar ook zijn relatie en inboedelverzekering. Sinds hij 24/7 traceerbaar is, weet hij: je locatie is wie je bent.

Hengelo, juni 2017, vier uur ‘s nachts. De deurbel rukt Jacco Borggreve ruw uit zijn slaap. Het is vier uur ‘s nachts, maar toch stommelt hij de gang door naar de voordeur. Als hij opendoet, staat hij oog in oog met een onbekende man.

‘Jij bent toch Jacco, Greyman?’ De man komt duidelijk uit de kroeg, hij moet al flink wat biertjes achter de kiezen hebben. ‘Ik zag dat je thuis was, dus ik dacht, ik ga even langs. Heb je een kopje koffie voor me?’

Het is een van de meest bizarre dingen die Borggreve, student Beeldende Kunst aan ArtEZ in Enschede, heeft meegemaakt in de zeven maanden dat zijn ‘Greyman Project’ online is. De naam is afgeleid van de term ‘grey man’, waarmee iemand wordt aangeduid die zo opgaat in zijn omgeving, dat hij niet meer opvalt. 24 uur per dag, 7 dagen per week, wordt via gps zijn locatie tot op vijf meter nauwkeurig online weergegeven. Dat hij nu op een terras in Hengelo zit, is dus voor iedereen te zien.

Borggreve neemt een slok van zijn cappuccino en steekt zijn arm uit. Onder zijn huid zit een bobbel ter grootte van een rijstkorrel. Het is een chip die hij voor een eerder kunstproject liet implanteren. Zodra hij dicht genoeg bij zijn kunstwerken in de buurt komt, beginnen die te bewegen. ‘De relatie tussen mens en object, die onderzoek ik in mijn werk’, zegt hij.

Het project met de chip, bracht hem op het idee van Greyman. Tijdens een tentoonstelling van zijn werk in Diepenheim, kwam een bezorgde bezoeker naar hem toe. Of hij niet bang is dat hij door de chip in zijn arm gevolgd kan worden? Borggreve stelt hem gerust, de actieradius van zijn chip is maar 15 tot 20 centimeter.

Na de tentoonstelling kreeg Borggreve een melding van Facebook. Hij is getagd in een foto. De man had een selfie met hem erop online gezet en had ingecheckt bij het evenement in Diepenheim. Met één blik op zijn profiel zag Borggreve dat de man al zijn locatiegegevens aan had staan. ‘Door mij te komen vertellen dat mijn privacy in gevaar was, liet hij meer van zichzelf dan ik.’

Zelfmoord

Facebook en Google weten waar je bent. De social media-bedrijven verzamelen enorm veel gegevens van hun gebruikers en niemand weet precies wat ze ermee doen. Wat zou er gebeuren als die gegevens openbaar worden, vroeg Borggreve zich af. Hij besloot de proef op de som te nemen en een experiment te starten waar hij zelf het onderwerp van is. ‘Wat ik eigenlijk wil weten is: kunnen we de gemeenschap vertrouwen met de volledige macht over het individu?’

Het bleek moeilijk iemand te vinden die Borggreve wilde helpen met zijn project. Niemand wilde het risico nemen medeverantwoordelijk te zijn voor incidenten. Je weet immers nooit wie je komt opzoeken en met welke bedoelingen. Het jonge ICT-bedrijf dat hij uiteindelijk bereid vond de site te bouwen, weigerde in eerste instantie. Zelfmoord, noemden ze zijn plan. ‘Toen wilde ik het zeker doen’, grijnst Borggreve.

9 februari 2017 ging het Greyman Project online. Sinds die dag moet Borggreve ervoor zorgen dat zijn telefoon altijd opgeladen is en in zijn zak zit. De telefoon communiceert met de chip in zijn arm en zendt op basis daarvan een gps-signaal uit met zijn locatie. De chip moet minimaal elk half uur contact maken met de telefoon. Als dat niet gebeurt, komt op de website te staan dat Greyman vermist is.

‘Ik wilde het onmogelijk maken om hier onderuit te komen’, zegt Borggreve. Maar ook al stelde hij zich in op de verandering, het opgeven van zijn privacy heeft wel degelijk een effect op zijn leven. De eerste verandering was in zijn eigen hoofd. Na slechts drie weken online, keken er dagelijks al een paar honderd mensen per dag waar hij uithing. ‘Ik betrapte mezelf er steeds vaker op dat ik op straat over mijn schouder keek. Het is bijna een dierlijk instinct, wie is hier op zoek naar mij?’ Het was moeilijk om niet paranoïde te worden. Iemand die op zijn telefoon keek en daarna oogcontact met hem zoekt – die was op zoek naar hem.

Het duurde niet lang voordat zijn project ook buiten zijn eigen geest sporen achter begon te laten. Zijn vriendin, met wie hij samenwoonde, zag ook weinig heil in zijn plan. Ze had het gevoel dat ze hem niet meer voor zichzelf had. Hun relatie overleefde de eerst weken van Greyman niet. ‘Je bent een kunstenaar, liefje’, zei ze. Borggreve: ‘Met andere woorden, je doet toch wel wat je zelf wilt.’

Borggreves vrienden verklaarden hem al voor gek voor hij überhaupt begonnen was. Sommigen hebben liever niet meer dat hij bij hen thuis komt, vanwege hun privacy. Afspreken doen ze nu ergens in de openbare ruimte. En ze zijn niet de enigen die zich niet op hun gemak voelen bij zijn project. ‘Ik denk dat mensen ook niet willen weten wat ze allemaal weggeven online.’

Uitlokking

Om aandacht voor zijn project te vragen, belde Borggreve eind februari een vriendin die bij TV Enschede werkte. Binnen een uur stond er een cameraploeg in zijn werkplaats. Na een paar dagen volgde RTV Oost en twee weken later stond hij in de Tubantia en het Algemeen Dagblad. Dat zorgde niet alleen voor een explosieve groei van het aantal bezoekers op zijn site – dagelijks bekeken nu zo’n twee- tot drieduizend mensen zijn locatie – maar ook tot een onverwacht telefoontje.

Zijn verzekeringsagent hing aan de lijn. Borggreve werd gewaarschuwd: als hij nu overvallen zou worden, zou zijn inboedelverzekering niet zomaar uitkeren. Wat hij aan het doen is, is immers pure uitlokking, zo redeneerden ze. Hij was verbijsterd. ‘Alsof ze zeggen dat je verkrachting uitlokt wanneer je in bikini naar het strand gaat’, zegt hij. Maar daar had de verzekeraar geen boodschap aan.

Zelf voelt hij zich niet onveilig. Ja, geeft hij toe, inbrekers hebben het nu een stuk makkelijker, daar was zijn huisbaas ook niet blij mee. Zijn moeder vond het doodeng dat hij aan Greyman begon. ‘Misschien ben ik een beetje naïef, maar ik geloof in de goedheid van de mens. Ik ben me er bewust van dat iedereen me kan volgen, maar ik wil me er niet door laten beperken.’ Zijn traceerbaarheid brengt juist ook veiligheid met zich mee. ‘Als er iets gebeurt, weet iedereen precies waar ik ben. En mocht er in de buurt een moord worden gepleegd, heb ik altijd een alibi’, grapt hij.

Eerlijk

Sinds Borggreve zijn privacy opgaf, leeft hij eerlijker en meer in het moment. ‘Als mijn moeder belt, kan ik niet zeggen: het komt nu niet goed uit, ik ben op de werkplaats. Want ze kan gewoon zien dat ik thuis ben’, lacht Borggreve. Afspraken plannen met vrienden doet hij nauwelijks meer. Ze zoeken hem gewoon op als ze tijd hebben en zien dat hij thuis is. Ook ploffen er regelmatig onbekende mensen bij hem aan tafel als hij ergens wat zit te drinken.

Hij gedraagt zich niet anders dan hij zou doen als hij niet te volgen zou zijn, zegt hij. Maar hij is er wel achter dat hij veel meer blootgeeft dan alleen waar hij is. Mensen kunnen daaruit afleiden wat hij doet. Werken, studeren, op bezoek bij een vriend of z’n oma, een biertje drinken in de kroeg. ‘Met zoiets simpels als je locatie, maak je je hele identiteit openbaar. Ik had niet gedacht dat het zoveel impact zou hebben’, zegt hij. En het leert hem ook nog iets over zichzelf. ‘Ik kon al moeilijk nee zeggen, maar dat is nu nog veel moeilijker geworden.’

Stoppen moet hij echter nog niet aan denken, ook al was het idee in eerste instantie het project twee maanden te laten draaien. Het plan is nu te kijken hoelang hij het volhoudt. Er bestaat een kans dat Google zijn project afkapt, als het bedrijf er lucht van krijgt. Greyman gebruikt namelijk de satellieten en software van Google, maar in de gebruiksvoorwaarden staat namelijk dat je je privélocatie niet mag delen met derden. Waarom? ‘Ik heb geen idee. Ik denk dat Google bang is dat juist dit gebeurt.’ Borggreve vindt dat hypocriet. ‘Zowel Google als Facebook tappen allerlei locatiegegevens af. Dat komt allemaal op een server terecht en niemand weet wat er gebeurt als ze uitlekken.’

Wat Borggreve doet, is uitvinden of die angst voor zo’n datalek terecht is. ‘Ik wil het openbreken: wat gebeurt er als we de controle over die data teruggeven aan de gebruiker? In het slechtste geval haalt Google de boel offline. In het beste geval, gebeuren er allerlei interessante dingen.’ Hij werpt een blik op zijn arm, naar de plek waar de chip zit. ‘Het is alsof er een parasiet onder je huid zit, maar stiekem is het wel een teder ding.’

Jacco’s locatie is te bekijken op www.greymanproject.com