Interview | Ernst-Jan Pfauth las een jaar zelfhulpboeken om gelukkig te worden en schreef toen zelf een zelfhulpboek

by Marinde van der Breggen

Voor De Nieuwe Koers interviewde ik Ernst-Jan Pfauth, uitgever van de Correspondent, over zijn zelfhulpboek ‘Dankboek’. Daarin zet hij uiteen hoe dankbaarheid beoefenen je kan helpen gelukkiger te worden.

Wees dankbaar, wordt gelukkig

 

Ernst-Jan Pfauth (31) las een jaar lang zoveel mogelijk zelfhulpboeken om een betere versie van zichzelf te worden. Het tegenovergestelde gebeurde. Daarom schreef hij een zelfhulpboek waarmee je leert dankbaar zijn voor wat je hebt.

 

Pfauth, uitgever bij het journalistieke platform De Correspondent, was altijd al fan van zelfhulpboeken. In een jaar tijd las hij een selectie over de meest uiteenlopende onderwerpen en deed verslag van de lessen daaruit in een serie artikelen op De Correspondent.

Het bracht hem niet wat hij gehoopt had. Hij leerde weliswaar efficiënt werken, maar alle tijd die hij overhield, besteedde hij weer aan werk. “Ik bespeurde iets bij mezelf: ik was zo bezig met wat er morgen beter kon, dat ik vergat te kijken naar wat ik had. Ik was een chronisch ontevreden productiviteitsmachine geworden”, zegt Pfauth.

En hij was niet de enige, zag hij om zich heen. Ook mensen die geen zelfhulpboeken lezen, zijn volgens hem onder druk van de prestatiemaatschappij alleen maar bezig met wat ze aan zichzelf kunnen verbeteren. “Toen ik erachter kwam dat meer dan een miljoen Nederlanders last hebben van burn-outklachten, wilde ik weten wat we daaraan kunnen doen.”

Uiteindelijk schreef Pfauth zijn Dankboek. De strategieën die hij daarin aanreikt, vond hij wederom in het zelfhulpgenre. De strekking: Ons doel moet niet het nastreven van beloningen als succes of rijkdom zijn, daar worden we niet gelukkig van. In plaats daarvan, zouden we moeten streven naar dagelijkse voldoening: het ervaren van geluk door de betekenis van de dingen die we doen.

 

Na een jaar zelfhulpboeken lezen, dacht je: de wereld kan nog wel een zelfhulpboek gebruiken.

“Het grote manco van de meeste zelfhulpboeken is dat je ze vaak ja-knikkend leest, jezelf vervolgens voorhoudt dat je alles gaat veranderen, maar dat je twee weken later alles weer bent vergeten, want het boek leg je weer weg als je het uit hebt. We weten waar we gelukkig van worden, dat is onderzocht. Als je dat lijstje hoort, zitten daar niet echt verrassende inzichten tussen. Andere mensen helpen, tijd doorbrengen met onze dierbaren, in een flow raken tijdens ons werk, noem maar op. Het moeilijke is om ernaar te leven. Daarom wilde ik een boek maken waar je mee aan de slag kunt. Dankboek is vooral een dagboek waarin je elke dag drie dingen opschrijft waar je dankbaar voor bent.”

 

Je boek is een pleidooi voor dankbaarheid. Waarom focus je daarop?

“Ik geef in het boek vier strategieën om dagelijkse voldoening te vinden. Dankbaarheid heb ik centraal gezet, omdat dat niet alleen over jezelf gaat. En het is een ritueel waarvan wetenschappelijk is bewezen dat je er baat bij hebt. Je wordt er optimistischer, tevredener, vriendelijker, empathischer en behulpzamer van.”

 

De Van Dale beschrijft ‘dank’ als ‘(betuiging van) goede gezindheid tegenover iemand vanwege een geschenk of bewezen dienst’. Dankbaarheid veronderstelt met andere woorden wederkerigheid. Wie of wat moet je dankbaar zijn?

“Ik gebruik een andere definitie die in de positieve psychologie wordt aangehouden. Namelijk dat je erkent dat de goede dingen in het leven geschenken zijn. Dan kun je alsnog de vraag stellen: van wat? Dat blijft open, dat kan van alles zijn. Van mensen om je heen of van de natuur. Voor je bij die vraag komt, moet je er überhaupt bij stilstaan dat dat geschenk jou ten deel valt. Dat vind ik al een hele stap, want we leven in een maatschappij waarin je alles zelf voor elkaar moet zien te boksen. Dankbaarheid suggereert een relatie tot andere dingen, je zoekt het buiten jezelf. Iedereen vult dat anders in. Ik ben zelf christelijk opgevoed dus ik kan me voorstellen dat je als gelovige dat invult met God. Voor mij zijn het vrienden, dierbaren en collega’s, noem maar op.”

 

Toch blijft dankbaarheid een heel religieus concept, net als de vorm van een dagboek. Raakt jouw betoog ergens aan religie?

“Het rituele aspect ervan, absoluut. Maar ik maak het misschien wat instrumenteler. Het is moeilijk je te blijven herinneren waar het in het leven om draait. Veel religies bieden rituelen die ons daarbij helpen, zoals bidden. Er zitten veel goede dingen in religies die met de secularisatie van onze samenleving verdwenen zijn. Mensen zijn er wel naar op zoek, door yoga of meditatie bijvoorbeeld. Vroeger dankte ik voor mijn eten, maar ik kan me herinneren dat dat heel routineus was. Al had dat misschien ook met mijn leeftijd te maken.’

 

Wat is er mis met routine?

“Toen ik me erin ging verdiepen, merkte ik dat je nieuwe gevoelens moet opzoeken om dat dankbaarheidsgevoel te ervaren. Stel je bent gezond, getrouwd en je hebt een leuk kind. Dat is natuurlijk heel mooi, maar als je elke dag opschrijft dat je daar dankbaar voor bent, heeft het ritueel geen zin meer. Het mooie ervan vind ik dat als je het goed doet, je steeds nieuwe dingen zoekt waar je dankbaar voor kunt zijn. Het zou niet routineus moeten zijn, zoals hoe ik voor mijn eten dankte. Al kan ik me voorstellen dat als je een oprecht gesprek met God voert, dat dat je dankbaar maakt en geen routine voor je is.”

 

Je zou dankbaarheid dus kunnen zien als een substituut voor religie.

“Ja, het haalt iets goeds uit een religie die je misschien niet meer aanhangt. Net als mensen die niet boeddhistisch zijn, maar wel mediteren. Het moet wel ergens toe dienen. Gewoon dankbaar zijn for the sake of it, heeft geen zin. Ik wil graag dankbaar zijn, omdat het me gelukkig maakt. Als je het heel technisch zegt, scoor je door het doen van deze dankbaarheidsoefening beter op de schaal van hoe gelukkig je je voelt.’

 

Wat heeft het bijhouden van een dankboek jou gebracht?

“Voor mezelf is het een bewuste, dagelijkse reminder aan wat mij voldoening en geluk geeft. Ik zie meer wat mij ten deel valt, ook na een rotdag. Elke avond voor het slapengaan schrijven mijn vrouw en ik in ons dankboek, het is een ritueel van ons gezin geworden. Het grote verschil met vroeger is dat ik nu meer gericht ben op wat ik kan leren. Niet dat ik eerst alleen bezig was met hoeveel views of hoeveel applaus ik na mijn Ted Talk, die ik onlangs in Maastricht hield, zou krijgen. Maar ik keek nu pas drie dagen later naar de reacties. Vroeger had ik meteen gekeken.

Ik haal nu veel meer voldoening uit leren: hoe kan ik de volgende keer mijn lichaam beter gebruiken om mijn boodschap over te brengen? Natuurlijk is het af en toe een struggle, daarom noem ik het dankbaarheid beoefenen. Er is geen eindpunt. Het is niet zo dat je dit 180 keer doet en dan gelukkig bent. Je moet het onderhouden, net als je je huis moet blijven schoonmaken.’

 

Er zit een paradox in jouw verhaal: aan de ene kant zet je je af tegen de prestatiemaatschappij waarin we alsmaar meer en beter moeten presteren. Aan de andere kant reik je mensen strategieën aan waarmee ze – en ik quote – ‘gezonder, socialer en gelukkiger kunnen worden’. Het moet dus nog steeds beter.

“Ik zeg niet dat je nergens naar moet streven, daar geloof ik niet in. Onderdeel van het mens-zijn is juist dat je ergens naar streeft. Maar niet naar de doelen die de prestatiemaatschappij ons voorhoudt. Geluk vinden door nog rijker of populairder te worden, dat bestaat gewoon niet. De doelen die ik probeer te geven – tijd doorbrengen met geliefden, dingen met aandacht doen, enzovoort – daar kun je wel voldoening uit halen. Ik ben niet tegen jezelf ontwikkelen, maar voor het focussen op andere doelen.”

 

Blijft het probleem van je meten met anderen waardoor mensen eerder burn-out raken dan niet nog steeds bestaan? Alleen meet je je dan met de persoon die het voor elkaar heeft gekregen minder druk te zijn en elke dag in zijn dankboek te schrijven.

“Ik snap wat je bedoelt – zo van, kijk mij zen zijn met mijn mooie Instagramontbijt met gojibessen. Ik ben vooral voorstander van de beweging die zich afzet tegen druk zijn als statussymbool. Als we daar uiteindelijk te ver in doorschieten, laten we dan kijken wat er fout gaat. Als ik moet kiezen, ga ik wel voor dat gojibessenontbijt, omdat dat te maken heeft met rust en gezondheid in plaats van altijd gestresst zijn en leven voor je werk. Maar ik denk niet dat het zo zwart-wit is.”

 

Hoe gaat onze maatschappij veranderen als iedereen actief dankbaarheid gaat beoefenen?

“De doelen die de prestatiemaatschappij ons voorhoudt, dienen altijd andermans belang. Ik hoop dat we ons daar bewust van worden. Altijd bereikbaar zijn en je identiteit in je werk zoeken, is goed voor de markt maar niet voor onszelf. Ik hoop dat we vanuit die kille maatschappij gaan kijken naar wat we voor iemand kunnen betekenen. Dus niet: ik heb dit probleem voor mezelf opgelost, nu is het goed. Maar ook: hoe kan ik dat oplossen voor de mensen om me heen?”

 

Ernst-Jan Pfauth (1986) is uitgever en mede-oprichter van De Correspondent. Eerder was hij hoofdredacteur van The Next Web en hoofd digitaal bij NRC Handelsblad. Hij schreef behalve Dankboek twee boeken over bloggen.

Dit artikel verscheen in het november-nummer van De Nieuwe Koers.