Interview | Tim preekt voor ongelovig Amsterdam
Dit artikel verscheen in Trouw op 4 juni 2018.
Na vijftien jaar als gemeentepredikant vond Tim Vreugdenhil het tijd om zichzelf opnieuw uit te vinden als dominee. Nu organiseert hij evenementen waar vooral veel ongelovige millennials op af komen.
Dominee voor ongelovige millennials
Tim Vreugdenhil is een import-Amsterdammer, maar hij is gaan houden van de stad waar hij zijn werk als predikant begon. De diversiteit van de stad noemt hij ‘verslavend’. Maar kerkgangers zijn er een uitstervend ras. Honderd mensen in de ochtenddienst is al een behoorlijke opkomst. En dat voor een stad met 850.000 inwoners.
Wat zou er gebeuren als er iemand uit het strakke format van de kerk springt, vroeg hij zich af. “Ik kan hier wel blijven zitten in mijn kerk, maar op die manier ontloop ik een hele hoop mensen”, zegt Vreugdenhil. “Er komt eens iemand mee als gast, maar daar houdt het ook wel mee op.” Na vijftien jaar in het vak besloot hij daarom iets nieuws uit te vinden.
Dat werden inspiratiesessies bij bedrijven, maar vooral ‘stand-up theology-evenementen’ in de Oosterkerk in Amsterdam. Een kerk die leegstond en allang niet meer werd gebruikt voor religieuze doeleinden. Maar wel een kerkgebouw, want Vreugdenhil is nog steeds verbonden aan de Protestantse Kerk in Nederland. Hij is niet klaar met de kerk. Dinsdag verschijnt zijn boek ‘Stand up theology’ – een papieren versie van zijn nieuwe format voor kerkzijn.
Hoe doe je dat, jezelf opnieuw uitvinden als dominee?
“Je kunt het vergelijken met wat de oprichter van Marqt heeft gedaan. Hij kwam uit de supermarktwereld en zag wat er anders moest. Dat had hij kunnen doen waar hij zat, maar door zelf iets te beginnen loop je tegen dingen aan die je anders nooit gezien zou hebben. In de 2,5 jaar dat ik nu bezig ben, is mijn geloof wel geleidelijk veranderd. Ik ben meer open minded geworden. In mijn boek staat een hoofdstuk waarin ik het heb over polyamorie. Ik denk niet dat ik in de kerkelijke context daar zo openlijk over had kunnen schrijven.”
Dus, alle kerkvormen de deur uit. Waar begin je dan?
“Ik dacht: ik ga een paar keer per jaar een avond organiseren waar ik een inspirerend verhaal houd en verder gooi ik alle protocollen eruit. Dat zou weleens impact kunnen hebben. Ik probeer altijd de diepere laag onder een thema aan te boren. Mensen zitten met vragen over de tijd waarin ze leven en wie ze zelf zijn. De kunst is voor mij om iets te vertellen waardoor ze denken: verrek, die vent snapt iets van mij en deze tijd.”
Uw evenementen noemt u stand-up theology. Wat is dat?
“Je kunt het vergelijken met stand-up philosophers. Dat zijn mensen die de tijdsgeest snappen en daar op een toegankelijke manier vanuit de filosofie iets over kunnen zeggen waardoor mensen zichzelf beter snappen. René Gude is daar een goed voorbeeld van. Die kon bij ‘De Wereld Draait Door’ ingaan op de actualiteit door Nietzsche erbij te halen. Heel toegepast, maar niet simplistisch. Ik heb kennis van theologie. Daarom dacht ik: waarom zou ik al die bronnen en kennis niet in de aanbieding doen?”
U noemt uzelf ‘dominee’. Hangt daar voor mensen geen negatieve sfeer aan?
“Ik gebruik dat woord bewust, het werkt juist in mijn voordeel. Het is voor veel mensen een trigger: dominee? Bestaat dat nog, en wat doe je dan? En het straalt vertrouwen uit. Mensen die een praatpaal zoeken, durven hun verhaal met mij te delen. In een geseculariseerde stad als Amsterdam is het concept ‘dominee’ behoorlijk vervaagd, zeker voor mensen onder de 40. Die hebben daar totaal geen beeld bij. Dan moet ik uitleggen dat het echt meer is dan een act.”
Is het voor u genoeg om mensen te inspireren?
“Ja, volstrekt genoeg. Ik heb geen agenda. Persoonlijk geloof ik dat God van mensen houdt en iets met hun leven wil. Maar als iemand na één keer niet meer terugkomt naar mijn evenement, is het voor mij niet mislukt. Ik krijg van mijn wat meer evangelicale collega’s weleens de vraag of ik niet te relaxed ben.
“Maar mijn aanpak geef mij juist de rust en onbevangenheid die mensen volgens mij aanspreekt. Het ambacht van de dominee is ook zielszorg, zieltjes winnen is nooit een van de essentials geweest.”
U wilde helemaal opnieuw beginnen, gold dat ook voor wat u gelooft?
“Er is voor mij wel een kern die je niet weg kunt gooien. Anders ben je gewoon bezig hippe dingen te doen. Soms denk ik: ik hoop niet dat dat mensen afschrikt. In die zin is dit voor mij ook een experiment. In sommige stand-ups zeg ik stellige dingen over Jezus en verwacht ik haast dat iemand me vraagt: sorry, wát gebeurde er aan dat kruis? Maar er heeft nog nooit iemand met tomaten naar me gegooid. Dat ik ergens voor sta, is ook onderdeel van mijn authenticiteit denk ik. Misschien zorgt dat ervoor dat mensen het pikken.”
Denkt u dat dit soort experimenten noodzakelijk zijn voor de kerk?
“Ja. In Amsterdam staat de kerk op het randje van verdwijnen. Als ik in een reguliere kerkdienst zit, word ik regelmatig verdrietig of zelfs kwaad. Mensen beseffen niet dat ze goud in handen hebben als ze van God iets saais of een ritueel maken terwijl de hele stad barst van de vragen. Intern ben ik inderdaad niet zo relexad. Maar mijn passie is niet alleen voor theologie, ook voor God.”
Wat trekt jongeren zo aan in de boodschap van Tim?
Thomas Hart (27): “Een kerk of moskee vind ik een mooie plek om even stil te staan en over jezelf na te denken. Maar op zondag in een kerk naar een preek luisteren vind ik een wat ouderwetse vorm. Daarom sprak het mij aan toen ik Tim voor het eerst hoorde spreken en hij zei dat hij een nieuw soort dominee wil zijn die past bij deze tijd en deze stad.
“Wat ik leuk vind aan Tim is dat hij op basis van een gevarieerd aanbod van bronnen een verhaal vertelt over iets wat hij signaleert. Hij gebruikt de actualiteit, wetenschap, boeken, en interviews om mij aan het denken te zetten. In een van zijn stand-ups vlak voor de verkiezingen had hij het over stemmen. Naar aanleiding van een bijbelverhaal over Jozua, zei hij dat iemand je stem geven betekent: ik reken op jou, maar jij kunt ook op mijn steun rekenen in de komende vier jaar. Dat vond ik een mooie gedachte, waar ik zelf verder over na kon denken.
“Soms als hij het over God en Jezus heeft, ben ik weleens plaatsvervangend bang dat mensen in de zaal denken: dit gaat wel heel veel over God. Zelf vind ik het niet storend omdat hij het bijbelse verhaal altijd combineert met iets anders. En dat is wat hij goed kent, dus het geeft hem ook zijn geloofwaardigheid.”
Hannah Speerstra (28): “De eerste keer dat ik Tim hoorde spreken was op een inspiratiesessie bij het bedrijf waar ik toen werkte. Ik was aangenaam verrast. Ik dacht: hij heeft echt iets interessants te vertellen over een thema waarin ik mijzelf en deze tijd herken.
“Hij had het over Fomo (Angst om iets te missen) en belichtte dat vanuit de wetenschap en filosofie, maar ook vanuit godsdienst. Hij vertelde een verhaal uit de Bijbel waarin mensen ook al last hadden van Fomo. Door die verschillende perspectieven zet hij je aan het denken over jezelf.
“Ik vind het grappig dat hij zo’n oud bijbels verhaal kan koppelen aan een thema van nu. Ik denk dat ook niet-gelovige mensen veel kunnen leren uit de Bijbel. Ik zou ‘m er zelf niet snel bij pakken, maar als Tim eruit vertelt en dat koppelt aan het dagelijks leven, vind ik dat heel leuk.
“Ik kan me één stand-up herinneren waarin hij afsloot met een verhaal dat heel erg vanuit zijn geloof was. Toen dacht ik wel even: oh ja, hij gelooft echt dat dit waar is. Toen haakte ik wel een beetje af. Maar de rest van de avond was gewoon superleuk, dus dat vond ik niet erg.”
De staat van God: Hoe vormt de stad religie?
Tim Vreugdenhil is op donderdag 21 juni een van de sprekers van de tweede editie van ‘De Staat Van God’. Tijdens dat evenement, dat onderdeel is van festival WeMakeTheCity, schetst een rij prominente wetenschappers de stand van religie. Het thema van ‘De Staat Van God’ van dit jaar is Urban Religion. Waarbij vragen centraal staan als: Hoe vormt de stad religie? Wat doet de stadse omgeving met de zingeving van stedelingen? Hoe komt het dat steden zo’n goede broedplaats zijn voor megakerken? Op welke plaatsen in de stad is God te vinden? Voor meer informatie en kaarten: http://www.destaatvangod.nl.