Dit artikel verscheen in het Nederlands Dagblad op 16 oktober 2019.

Dat mannelijkheid de standaard is, zorgt ervoor dat vrouwen vergeten worden en dat heeft zijn weerslag op hun gezondheid en welzijn, schrijft Caroline Criado Perez (1984) in haar pas verschenen boek Onzichtbare vrouwen.

De wereld is nog lang niet gelijk voor man en vrouw

Vrouwen hebben een grotere kans te overlijden aan een hartaanval dan mannen, hebben meer kans op zwaar letsel in een auto-ongeluk en hebben meer kans op RSI-achtige klachten door smartphone-gebruik. En dat komt allemaal omdat de producten – in dit geval medicijnen, auto’s en smartphones – zijn afgestemd op het mannenlichaam, aldus Caroline Criado Perez.

Nee, het is heus niet met opzet en het is heus niet slecht bedoeld, dat wil Perez gelijk gezegd hebben. Maar we leven in een wereld waarin mannelijkheid zo vanzelfsprekend is, dat het idee dat vrouwen de wereld heel anders ervaren en andere behoeften hebben, bij de meeste mensen niet eens opkomt.

We zitten met wat Perez een ‘genderdatakloof’ noemt: de afwezigheid van de vrouwelijke vorm. Onze cultuur stoelt op geschiedenis, films, literatuur en economie die allemaal gedomineerd werden door mannelijkheid. En daardoor werkt de wereld niet voor de andere helft van haar bevolking. Een wereld gebouwd rond ‘mannelijke data’ – de (gemiddelde) fysieke verschillen – kan voor vrouwen zelfs dodelijk zijn.

En dus wordt het tijd dat de genderdatakloof gedicht wordt, zegt Perez. Dat houdt in dat bij het ontwerpen van technologie, het doen van medisch onderzoek, het ontwikkelen van nieuw beleid, wordt gekeken naar de verschillen tussen man en vrouw. Dat klinkt misschien gek in een tijd waarin juist wordt gehamerd op de gelijkheid tussen man en vrouw, maar dat is ook de reden dat Perez van een gender- en niet een seksedatakloof spreekt. Het zijn namelijk de rollen die vrouwen hebben in de wereld die voor die verschillen gezorgd hebben.

In haar boek geeft Perez talloze voorbeelden van hoe het letterlijk ontbreken van data over vrouwen invloed heeft op hun leven. Zoals de weinige kennis die we eigenlijk hebben van hoe hun lichaam functioneert, hoe ze hun leven vormgeven en met welke uitdagingen zij te maken krijgen (zie kaders). Soms klinkt het absurd, maar als je leest wat Perez erover te zeggen heeft, zie je ineens welk punt ze probeert te maken.

Het is een dik boek dat bol staat van de cijfers en onderzoeken. Dat maakt haar betoog sterk, maar het komt de leesbaarheid niet ten goede. Net als de hier en daar wel erg letterlijke vertaling. Maar voor wie niet bang is voor flink wat data, kan de manier waarop Perez al deze versnipperde kennis in haar boek samenbrengt een verfrissende blik geven op onze wereld. En dat geldt zeker niet alleen voor mannen. <

lastige factoren in medicijnonderzoek

Onderzoek naar ziektes, symptomen, diagnose en bestrijding is voor het overgrote deel op mannen uitgevoerd. Daardoor is er vaak weinig bekend over hoe anders aandoeningen zich manifesteren bij vrouwen en de effecten van medicijnen bij vrouwen. Vrouwen die een hartaanval hebben, hebben bijvoorbeeld last van maagpijn, kortademigheid, misselijkheid en vermoeidheid.

Slechts een op de acht vrouwen met een hartaanval rapporteert de ‘klassieke’ pijn op de borst met uitstralingen naar de linkerarm – de symptomen van een hartaanval bij mannen. De vrouwelijke symptomen staan te boek als ‘atypisch’ en ook de diagnostische tests zijn daardoor bij vrouwen vaak problematisch. Het resultaat is dat vrouwen een grotere kans hebben te overlijden aan een hartaanval dan mannen. Technische innovatie is ook in eerste instantie op mannen gericht. Het revolutionaire kunsthart dat in 2013 ontwikkeld werd, was te groot voor vrouwen.

Ook wat betreft medicijnen zijn er grote problemen. Het overgrote deel wordt alleen op mannen getest, zelfs bij dierproeven. Als gevolg daarvan hebben vrouwen veel meer last van bijwerkingen en zijn er veel middelen die bij vrouwen niet werken.

Een van de argumenten om vrouwen niet mee te nemen in medicijnonderzoek is dat ze een cyclus hebben en dat de invloed van hormonen medicijnonderzoek lastig maakt. Als ze al meegenomen worden, gebeurt dat vaak in de eerste fase van de cyclus waarin de hormoonspiegel het laagst is en het meest op die van de man lijkt.

verplichte paslengte in het leger

Pas sinds 2011, 35 jaar nadat vrouwen er zijn toegelaten, heeft het Amerikaanse leger speciale uniformen voor vrouwen. In de vrouwelijke versie zijn de kniebeschermers op een andere plek geplaatst, omdat vrouwenbenen gemiddeld korter zijn, en het kruis in de broek is zo ontworpen dat vrouwen kunnen plassen zonder dat de broek helemaal omlaag moet. In 2013 spanden drie vrouwelijke rekruten (van wie er een naar huis gestuurd was na haar vierde bekkenfractuur) van de Britse luchtmacht een rechtszaak aan, omdat ze werden gedwongen passen te nemen van dezelfde lengte als de mannen ook al is de gemiddelde paslengte van een vrouw 9 à 10 procent korter en zorgde die regel ervoor dat vrouwen in het Britse leger een tien keer grotere kans lopen op een stressfractuur van de heup of het bekken. Sinds vrouwen in het Australische leger stappen van 71 in plaats van 76 centimeter mogen nemen, is het aantal stressfracturen bij vrouwen daar fors teruggelopen. En wanneer er rugzakken worden ontworpen voor het vrouwenlichaam zou dat nog veel meer blessures schelen. De standaardrugzak is voor een vrouw onstabiel, de broekriem past er niet onder en de banden zijn oncomfortabel. Het bovenlichaam van de vrouw is in verhouding minder sterk dan dat van de man. Om het gewicht toch te kunnen dragen passen vrouwen hun lichaamshouding aan, wat leidt tot meer blessures. Rugzakken die het gewicht op de heupen overbrengen zorgen ervoor dat vrouwen het gewicht met hun sterkere onderlichaam kunnen ondersteunen en zijn daardoor voor hen veel geschikter.

te grote smartphones

De gemiddelde smartphone is met 14 centimeter te groot voor de gemiddelde vrouwenhand. Een verklaring voor dat formaat die Perez te horen kreeg (grote bedrijven als Apple zelf hebben nooit op die kritiek willen reageren) was dat vrouwen graag grotere telefoons hebben, een trend die werd toegeschreven aan handtassen. Maar een van de voornaamste redenen dat vrouwen handtassen hebben, is omdat hun kleding vaak geen of piepkleine zakken heeft. Wat ook weer een probleem is voor allerlei trackingapps die smartphones tegenwoordig aanbieden en die ervan uitgaan dat je je telefoon op je lichaam draagt. De weinige onderzoeken die inmiddels zijn gedaan naar RSI-achtige klachten door smartphonegebruik wijzen ook uit dat vrouwen daar significant vaker last van hebben. Stembediening zou daarvoor een oplossing kunnen zijn, ware het niet dat de software van Google mannenstemmen 70 procent beter herkent dan vrouwenstemmen. Dat is een resultaat van de genderdatakloof, want hoewel uit onderzoek blijkt dat vrouwenstemmen beter te herkennen zijn (ze maken hun klinkers langer en praten langzamer dan mannen), bestaan de databanken die worden gebruikt voor de software vooral uit mannenstemmen.

meer kans op zwaar letsel bij auto-ongeluk

Vrouwelijke bestuurders zijn ‘uit positie’ als ze achter het stuur zitten. Omdat ze gemiddeld kleiner zijn en kortere benen hebben, zitten ze rechter op en dichter bij het stuur. Die afwijking van de ‘standaard zithouding’ zorgt voor een hoger risico op inwendige verwondingen bij een frontale botsing. In het geval van kop-staartbotsingen is er een drie keer zo hoog risico op een whiplash omdat vrouwen minder spieren in hun nek en bovenlichaam hebben. Autostoelen vergroten die kwetsbaarheid: ze zijn te stevig voor de gemiddelde vrouw waardoor vrouwen sneller naar voren schieten. Daardoor hebben vrouwen bij een auto-ongeval 47 procent meer kans op ernstig letsel, 71 procent meer kans op lichte verwondingen en 17 procent meer kans om te overlijden. Auto’s zijn namelijk ontworpen voor ‘de gemiddelde man’, net als de crashdummy waar al die veiligheidstesten mee worden gedaan: een mannelijk lichaam (qua spierproporties en ruggengraat) van 1,77 meter lang en 76 kilo. Al sinds de jaren tachtig pleiten onderzoekers voor het toevoegen van een vrouwelijke crashdummy, maar dit gebeurt amper. In Amerika wordt sinds 2011 af en toe een ‘vrouwelijke’ crashdummy gebruikt, die eigenlijk gewoon een kleinere versie is van de mannelijke. De verschillen in anatomie worden dus niet meegenomen en de vrouwelijke dummy wordt ook nog eens alleen in de passagiersstoel getest. Er worden verder geen veiligheidstesten gedaan met dummies van zwangere vrouwen. Bovendien past het merendeel van de zwangere vrouwen niet in de veiligheidsgordel.

over de auteur

Caroline Criado Perez (1984) is journalist en activist voor vrouwenrechten. Zij werd in 2017 beroemd doordat dankzij haar oproep een beeld van Jane Austen op het 10 pond-biljet kwam. Zo voorkwam ze dat er naast de koningin alleen mannen op de biljetten stonden.

n.a.v. Onzichtbare vrouwen. Waarom we leven in een wereld voor en door mannen ontworpen