Onderzoek | Jehovah’s Getuigen proberen onderzoeksgegevens slachtoffers te bemachtigen

by Marinde van der Breggen

In januari kwam de Universiteit Utrecht met de onderzoeksresultaten van hun studie naar hoe het misbruikslachtoffers vergaat bij Jehovah’s Getuigen. Dit onderzoek was er gekomen op verzoek van de Tweede Kamer naar aanleiding van het onderzoek dat Rianne en ik deden en vanaf zomer 2016 over publiceren. Het geloofsgenootschap probeerde destijds publicatie van de resultaten tegen te houden middels een kort geding. Dat lukte niet. Nu blijkt dat ze proberen om de ruwe onderzoeksdata in handen te krijgen via de Wet openbaarheid bestuur. Insiders vrezen voor de privacy van de slachtoffers.

Dit artikel verscheen in Trouw op 26 april 2021.

Misbruikslachtoffers die hun verhaal deelden in een onderzoek naar misbruik bij Jehovah’s Getuigen van de de Universiteit Utrecht, vrezen geïdentificeerd te kunnen worden nu de organisatie probeert om de complete onderzoeksgegevens te bemachtigen.

Jehovah’s Getuigen zetten alles op alles om gevoelige data misbruikonderzoek te bemachtigen

De Jehovah’s Getuigen zetten alles op alles om de uitgeschreven getuigenissen in handen te krijgen van personen die meewerkten aan een misbruikonderzoek van de Universiteit Utrecht. Deelnemers vrezen nu dat de religieuze organisatie met deze gegevens hun identiteit wil achterhalen om hen aan te spreken op het buiten hangen van de vuile was.

Het gaat onder andere om uitgeschreven diepte-interviews en de ruwe data van de vragenlijsten die werden ingevuld door zo’n 750 leden en ex-leden. Van hen zeiden bijna 300 personen zelf misbruikt te zijn. De Universiteit Utrecht wees een verzoek om de documenten vrij te geven gedeeltelijk af, waarop de Jehovah’s Getuigen vorige week een bezwaarprocedure begonnen.

Uit het onderzoek, dat begin vorig jaar gepubliceerd werd, bleek dat de manier waarop Jehovah’s Getuigen omgaan met misbruik traumatisch is voor de slachtoffers. De organisatie, met 30.000 leden in Nederland, handelt misbruik vaak binnenskamers af. Zestig procent van de getuigen en ex-getuigen die meewerkten, gaf de omgang met misbruik zelfs het rapportcijfer 1.

Wobben om de gespreksverslagen te krijgen

De Jehovah’s Getuigen hebben met een beroep op de Wet openbaarheid van bestuur (Wob) bij verschillende ministeries geprobeerd zoveel mogelijk documenten over het onderzoek te bemachtigen, maar zij kregen niet alles wat zij wilden. Omdat het onderzoek is uitgevoerd in opdracht van het WODC, onderdeel van het ministerie van veiligheid en justitie, valt het ook onder de Wob.

Nu de religieuze organisatie een bezwaar heeft ingediend, moet de universiteit op basis van hun argumenten opnieuw een beslissing nemen. Als die hun niet bevalt, kunnen ze naar de rechter stappen. Volgens slachtofferorganisatie Reclaimed Voices zijn de Jehovah’s Getuigen dat zeker van plan. Het bestuur van de universiteit doet binnen drie weken uitspraak, maar de kans dat het bestuur het besluit herziet, is nihil.

Voor hoofdonderzoeker Kees van den Bos staat het ‘beschermen van onderzoeksdeelnemers voorop’, zegt hij. “Het gaat hier om heel gevoelige materie die ook geanonimiseerd herleidbaar kan zijn, omdat het om een kleine gemeenschap gaat. Mensen hebben bijvoorbeeld in hun eigen woorden gezegd wat hun is overkomen en door antwoorden met elkaar te verbinden heb je snel een vermoeden om wie het gaat. De mogelijkheid tot een heksenjacht moeten we voorkomen.”

‘Een signaal naar de eigen leden’

Of de Jehovah’s Getuigen bij de rechter wel kans van slagen hebben, is onduidelijk. Los daarvan draagt deze stap niet bepaald bij aan een open cultuur binnen de organisatie om over misbruik te praten, zegt Frances Peters, die in haar coachingspraktijk veel ex-Jehovah’s Getuigen met traumatische ervaringen ondersteunt. Volgens haar speelt er nog iets anders op de achtergrond. “De Jehovah’s Getuigen willen hiermee een signaal afgeven aan de eigen leden: wij doen dit om de groep te beschermen tegen leugens en laster.”

“Ze gebruiken de Wob, die het algemeen belang moet dienen, om zo veel mogelijk gegevens te krijgen waarmee ze het onderzoek kunnen bestrijden”, zegt Raymond Hintjes van Reclaimed Voices, een stichting voor de slachtoffers. Elke poging om de identiteit van deelnemers te achterhalen noemt hij ‘een gigantische inbreuk op de vertrouwelijkheid’. “Ik vind het verzoek om deze data een minachting van misbruikslachtoffers en hun behoeften. De kleinste blijk van empathie is nergens te vinden”, zegt hij.

‘Alleen geanonimiseerde documenten’

In reactie op een lijst vragen van Trouw geeft een persvoorlichter van de Jehovah’s Getuigen een kort antwoord: “Ons verzoek richt zich op geanonimiseerde documenten met volledig respect voor iedereen zijn privacy en in overeenstemming met de AVG. Omdat de hele procedure nog loopt, kan ik er verder niet veel over zeggen”, schrijft hij.

In januari probeerden de Jehovah’s Getuigen al tevergeefs de publicatie van het onderzoeksrapport te voorkomen via een kort geding. Daar zouden ze het niet bij laten zitten, liet de organisatie direct weten. Momenteel bereiden de Jehovah’s Getuigen een bodemprocedure voor tegen het rapport.