Interview | Lisa Sharon Harper (evangelical) pleit voor dekolonisatie van het christendom

by Marinde van der Breggen

Dit artikel verscheen in Trouw op 29 oktober 2021.

Voor veel westerse christenen gaat het geloof hand in hand met een voor hen comfortabel wereldbeeld. Dat moet veranderen, betoogt de Amerikaanse evangelical en activiste Lisa Sharon Harper.

‘Het christelijk geloof moet worden gedekoloniseerd’

Het is inmiddels achttien jaar geleden dat Lisa Sharon Harper, evangelical in hart en nieren, een pelgrimstocht begon in het Zuiden van de Verenigde Staten, langs plekken waar haar tot slaaf gemaakte voorouders leefden. Als een ware evangelical kon ze de kern van haar geloof zelfs in haar slaap nog reproduceren: ‘God heeft een fantastisch plan voor je leven, maar je bent van hem gescheiden omdat je zondig bent. Jezus is gestorven om de straf voor jouw zonden te betalen en daardoor kun jij bij God komen.’

Maar tijdens die trip realiseerde ze zich dat ze deze boodschap niet als ‘goed nieuws’ zou hebben kunnen verkopen aan haar over-over-­overgrootmoeder, die zeventien kinderen kreeg van de mannen in wiens huishouden ze gedwongen werd te werken. “God heeft een fantastisch plan voor je leven, hoe absurd zou dat haar in de oren hebben geklonken? Ze zou gezegd hebben: waar heb je het over?” Harpers evangelie, waar haar hele wereld om draaide, bleek niets te zeggen te hebben in de vreselijke situaties die haar voorouders hadden meegemaakt. Het deed haar in een depressie belanden.

Deze donkere periode in Harpers leven leidde uiteindelijk tot haar boek The Very Good Gospel, resultaat van dertien jaar bijbelstudie, waarin ze het evangelie uiteenzet zoals ze het hervond na die crisis en waarover Harper zaterdag zal vertellen op de Justice Conference van Tearfund.

Zonde, zegt ze, is niet dat mensen fouten maken of imperfect zijn, het is dat de mens de onbedwingbare neiging heeft tot heersen. In de wereld zoals God die schiep, stond alles in relatie tot elkaar, en het was goed. “Zonde is alles wat ervoor zorgt dat die relaties kapotgaan. In de Bijbel zien we dat keer op keer gebeuren wanneer de mens wil heersen.”

In het boek gaat ze ook op zoek naar wat die relaties weer kan herstellen. Stap één: ‘Het herkennen van het beeld van God in de ander, en het verstaan van de roeping om een rentmeester te zijn voor de wereld’.

“Dat boek was vooral theologisch”, zegt ze via de videoverbinding vanuit haar werkkamer, met de hond op schoot. “Mijn nieuwe boek, Fortune, is een oproep om alles wat het juridische en politieke idee van ras kapotgemaakt heeft te herstellen. Want dat heeft ons zo enorm veel gekost. Met dit boek wil ik dat laten zien hoe, door het verhaal van mijn familie te vertellen. Zodat je kunt zien wat het óns gekost heeft.”

U pleit voor herstel. Theologisch willen veel mensen waarschijnlijk best een eind met u meegaan, maar als er daadwerkelijk iets moet gebeuren, is dat voor veel mensen een grens. Wat is uw ervaring daarmee?

“Het grootste probleem is dat we verschillende verhalen hebben over de wereld en hoe we hier beland zijn. Ik probeer, zoals in Fortune, die verhalen bij elkaar te krijgen door te zeggen: ‘Hé, kijk, dit is het verhaal van mijn familie. Dit is wat er met ons gebeurd is, niet zomaar een verhaal uit een geschiedenisboek. En als dat bij je binnenkomt, bedenk dan dat dit voor nog veel meer mensen werkelijkheid was. Kunnen we onderzoeken wat hier gebeurd is, hoe dat ging en waarom? Welke keuzes zijn er gemaakt om dit mogelijk te maken?’ Die keuzes hadden niet gemaakt hoeven worden. Wij kunnen ervoor kiezen de wereld anders vorm te geven. Zeker mensen die geloven kunnen die keus maken, want er is veel geloof nodig om te stoppen anderen te onderdrukken om onszelf goed te voelen.”

U bent van huis uit een evangelical. Noemt u uzelf nog steeds zo?

“Ja. Ik heb daarover getwijfeld maar als je kijkt naar hoe mijn theologie en wereldbeeld samenhangen, ben ik een evangelisch christen. Ik geloof in Jezus. Maar, mijn beeld van hem is de laatste jaren veranderd. Jezus was niet wit. Hij was geen Europeaan. Sterker nog, er is geen enkele Europeaan die iets te zeggen heeft in de Bijbel, behalve Pilatus (de Romeinse prefect die Jezus liet kruisigen, red.). En toch staat alles wat wij over de Bijbel, het christendom en orthodoxie leren in een Europese context. Waarom? We hebben het hier over een geloof dat geboren werd onder Romeinse overheersing, een volk dat in slavernij was. Het hele Nieuwe Testament speelt zich af in de context van kolonisatie! De laatste vijfhonderd jaar is ons geloof gedemocratiseerd door de reformatie. Ik geloof dat de taak voor de komende vijfhonderd jaar is om ons geloof te dekoloniseren. Ik denk echt dat het zo lang gaat duren, omdat we hard moeten werken om ons geloof los te maken van het wereldbeeld dat het ons westerlingen zo comfortabel heeft gemaakt, maar tegelijkertijd zo veel kwaad gerechtvaardigd heeft.”

Ik vroeg het omdat de meeste evangelicals niet veel ophebben met de onderwerpen waar u zich voor inzet.

“Toen ik mijn eerste boek schreef, Evangelical Does Not Equal Republican … or Democrat, vroeg ik me af wat de invloed is van evangelisch christendom op politieke standpunten. Hoe komt het bijvoorbeeld dat evangelicals bij wijze van spreken zouden sterven voor hun standpunten over lhbti-rechten en abortus, maar je ze niet hoort in gesprekken over ras, sociale gerechtigheid, gelijke betaling voor gelijk werk voor vrouwen, enzovoorts. Wat ik ontdekte, was dat iemands politiek een reflectie is van zijn of haar opvatting van het evangelie. Als het evangelie voor jou betekent dat Jezus kwam om Gods beeld op aarde te brengen en alle mensen vrijheid te geven ten volle te leven en de aarde te dienen, zie je dat terug in je politiek. Dan streef je ernaar het beeld van God in ieder mens te zien en recht te doen in de wereld. Maar als jouw idee van het evangelie simpelweg is dat Jezus stierf om de straf te betalen voor jouw individuele zonden, dan heeft je politiek niets te maken met je evangelie. Wat heeft het feit dat Jezus voor jouw zonden stierf te maken met jouw abortusstandpunt?

“Ik durf te zeggen dat mijn politieke standpunten die van Jezus zijn omdat ze rechtstreeks uit de Bijbel komen. Jezus zegt: Ik ben gekomen om de hongerigen te eten te geven, de gevangen te bezoeken, de vreemdeling te ontvangen. Jezus, bruine, gekoloniseerde Jezus, heeft een politieke agenda. Maar wanneer die door de bril van Europese koloniale heersers wordt bekeken, is opeens alles geestelijk. ‘Hij kwam voor wie geestelijk honger had, voor wie geestelijk onwelkom was.’ Op die manier wordt allerlei kwaad overgoten met een bijbels sausje.”

Beide kanten kunnen bijbelteksten aanvoeren voor hun zienswijzen. Hoe ga je dan het gesprek aan met andersdenkenden zonder dat je alleen maar verder polariseert?

“Ik doe dat vanuit de Bijbel. Dat is de basis onder al mijn werk. Daarom heb ik The Very Good Gospel geschreven, omdat ik wil dat mensen zien dat ze niet hun geloof verloochenen als ze Gods hart voor de wereld willen omarmen. Ik denk dat ons geloof ons soms tot radicalere conclusies brengt dan we in het publieke debat tegenkomen. Bijvoorbeeld als je het hebt over herstelbetalingen. Dat is een bijbelse waarde, de Bijbel staat er vol mee. Door mijn geloof verwelkom ik vreemde mensen zelfs tot in mijn huis. Door mijn geloof kan ik vergeven. Veel liberalen hoor ik nooit over vergeving.”

Uw nieuwe boek gaat ook in op herstel en herstelbetalingen. Hoe zou dat vorm moeten krijgen volgens u?

“Een herstelbetaling is in eerste instantie een daad om dat wat kapotgegaan is door de onder­drukking van een groep mensen te herstellen. Het punt waarop ­groepen mensen niet werden erkend en hun recht om over hun eigen ­lichaam, ­familie, land en leven te ­beschikken niet werd­ ­gerespecteerd, is waar het kapotging. Het ging ­kapot toen de eerste Spaanse ont­dekkingsrei­ziger en de eerste puriteinen aan land kwamen in Noord-­Amerika en zeiden: hier ­wonen geen beschaafde mensen en dus ­mogen wij dit land innemen en de mensen tot slaaf maken. Daarmee werd het beeld van God in hen uit­gewist.

“Om dat te helen, is nodig dat zij het vermogen krijgen om zelf te bepalen wat er moet gebeuren. Dat kan ik niet bepalen.

“De bijbelse David deed het ook zo, laat het verhaal uit 2 Samuel 21 zien. Er was een hongersnood, en God zei hem dat de poging van Saul (de eerste koning van de Israëlieten, red.) tot genocide op de Gibeonieten de oorzaak was. David ging naar de Gibeonieten toe en vroeg hun wat er nodig was om het goed te maken. De prijs was hoog, interessant genoeg geen oog om een oog, maar David deed het zonder vragen te stellen. En God nam de hongersnood weg. Boem.

“Maar het begint met waarheidsvinding, luisteren en berouw. Herstelbetaling is berouw, dat is alles. En als we echt voorbij herstel tot bloei willen komen, zal voor wat voorgoed verloren is, vergeving moeten zijn.”