Interview | Journalist Dick Wittenberg volgde familie van Overdijk. Wat deden ze met de spullen van hun overleden moeder?

by Marinde van der Breggen

Dit artikel verscheen in het Nederlands Dagblad op 21 november 2021.

Het overlijden van de laatste ouder stelt de kinderen voor een grote taak: het leeghalen van het huis en het verdelen van de spullen. Bijna iedereen krijgt er een keer in zijn leven mee te maken, maar toch wordt er bijzonder weinig over gepraat, merkte journalist Dick Wittenberg. Daarom wilde hij dat proces van dichtbij meemaken en erover schrijven.

Als je als nabestaande de spullen opruimt, zie je een heel leven

De lijst telt 1487 vermeldingen. Van het eikenhouten wandmeubel in de woonkamer tot een bus deodorant – oudste dochter Antoinette heeft alles in huis opgeschreven, zodat de zeven kinderen van Jo van Overdijk kunnen aangeven wat zij graag willen hebben van hun moeder. Wat overblijft wordt weggegeven of naar de kringloop gebracht. 

Zoon Rob hoeft maar één ding van de lijst; het nummer heeft hij niet onthouden. Antoinette wil bijna alles wel, vooral als het anders weggaat. Maar allemaal willen ze minstens één item dat hen aan hun moeder herinnert. Allemaal ‘een stukje moeder’, noemt Dick Wittenberg het. Hij volgde de kinderen van Jo van Overdijk uit Oirschot tijdens de afwikkeling van hun moeders nalatenschap. Bijna een jaar leefde hij met hen mee. Hij was erbij de eerste keer dat Antoinette een kast opentrok om aan de inventarisatie te beginnen, en die middag dat zoon Toon inschatte dat elk van hen 24.000 euro zou erven. 

Over het proces schreef hij het boek Wat doen we met de spullen?, dat deze maand verscheen. Het duurde een paar jaar voor hij eindelijk een familie had die het zag zitten, dat hij als buitenstaander dat intieme proces zou meemaken. Hij had uitvaartbegeleiders gevraagd zijn verzoek aan een familie voor te leggen. Sommigen durfden dat niet. Logisch, vindt hijzelf, want het is een periode die mensen liever voor zichzelf houden. ‘Waarschijnlijk ook vanuit loyaliteit naar je familie’, zegt hij. ‘Je gaat niet aan iemand vertellen dat je met je zus hebt staan ruziën over de beste inventarisatieaanpak.’

nog nooit gezien

En daarbij, het voelt alsof je in iemands privéleven gaat wroeten. ‘Het was niet voor niets dat de dochter pas na vijf, zes weken de eerste kasten durfde open te maken. Als moeder of vader net dood is, heb je toch het idee dat ze nog over je schouder meekijken. En ze vinden het vast niet goed als je alle laatjes opentrekt. Maar op gegeven moment is het tijd om de terughoudendheid te overwinnen. 

Die dochter had de laatste vijftien maanden voor haar moeder gezorgd en kwam bijna dagelijks bij haar. Ze dacht dat ze het hele huis kende, maar ineens kwam ze erachter dat ze op veel plekken nog nooit geweest was en geen idee had wat er allemaal lag.’

Wat zeggen iemands spullen over wat voor persoon hij of zij is?

‘Wat ik prachtig vond, is dat je aan de hand van de spullen van deze vrouw haar hele leven kon reconstrueren, ook omdat ze alles bewaarde, tot bankafschriften en garantiebewijzen aan toe. Je kon ook zien uit wat voor tijd zij kwam. Ze heeft de crisisjaren en de oorlogsjaren meegemaakt, is van een generatie die niet makkelijk dingen weggooit, want je zou het nog maar kunnen gebruiken. Ze vonden in haar huis acht botervloten, terwijl ze er al 35 jaar alleen woonde.’

cadeautjes terug 

‘Een deel van de spullen die ze had, onttrok zich ook aan haar zicht. Ze zal de laatste jaren niet of nauwelijks meer in het schuurtje zijn geweest of op een deel van de zolder. Maar wat ze bewaarde, zegt iets over de tijd en waaraan zij waarde hechtte. Een van de zoons ontdekte nu pas dat in elke ruimte een kruisbeeld stond; dat had hij eerder nooit waargenomen, maar het zegt iets over wat zij belangrijk vond.’

Andersom zeggen de spullen die de nabestaanden willen bewaren, ook iets over de relatie die zij met de overleden persoon hadden.

‘Elk van de kinderen heeft minimaal één ding meegenomen dat hem of haar aan moeder deed denken. Voor de een was het een mini-buurtbusje dat moeder gekregen had omdat ze jarenlang chauffeur op de buurtbus was geweest. Voor de ander de secretaire waar moeder haar administratie deed. Ze hadden elk ‘een stukje moeder’. Wat ik niet verwachtte, was dat ieder van hen iets terug wilde van de dingen die ze moeder gegeven hadden toen zij nog leefde. Ik zag dat als een symbool van hun liefde voor moeder. Zij hadden haar uit liefde iets gegeven wat iets zei over hun band, en dat wilden ze koesteren en bewaren.’

Heeft uw aanwezigheid bij de afwikkeling van de nalatenschap dit proces beïnvloed?

‘Ik had het ideaalbeeld van een fly on the wall. Ik zou puur observeren. Maar mijn aanwezigheid speelde wel degelijk een rol. Er was een punt waarop ik vastliep met schrijven en dacht dat het niet ging lukken. Toen ik dat vertelde, zei een van de dochters: ‘‘Voor mij is het boek al geschreven, er zijn gesprekken gevoerd die er nooit geweest zouden zijn zonder jou.’’ Dat vond ik echt een cadeautje.’

Dit is het verhaal van één familie, maar zitten er universele elementen in?

‘Ja, elke familie zal na het overlijden van de laatste ouder door hetzelfde proces moeten: het aanvaarden of afwijzen van de erfenis, het inventariseren en verdelen van de spullen en het geld, het leeghalen van het huis, het overmaken van het erfdeel op ieders bankrekening. En wanneer er meer dan één nabestaande is: je komt je broers en zussen in dat proces onvermijdelijk tegen. De kans dat dingen die in de jeugd niet zo goed gingen, zich hier opstapelen, is vrij groot. Ik vond het opvallend dat tijdens het moment van verdelen van de spullen, de kinderen ineens opmerkten dat ze allemaal op dezelfde plek als vroeger aan tafel zaten. De kans is groot dat je terugkomt in oude gezinspatronen, ook al ben je volwassen en misschien zelfs zelf al bijna bejaard. Daarnaast waren dit zeven kinderen met heel verschillende persoonlijkheden. Ik hoop dat er in het boek zo veel verschillende kinderen rondlopen met zo veel verschillende houdingen ten opzichte van de spullen van moeder, dat iedereen zich wel aan een van deze mensen kan spiegelen.’

Hebt u, na dit proces van zo dichtbij te hebben meegemaakt, tips voor anderen die in deze situatie komen?

‘Dat hangt ervan af voor wie. Als iemand die zelf een potentiële laatste ouder is, heb ik bedacht dat ik dit voor mijn kinderen makkelijker wil maken door al met hen naar mijn spullen te kijken. Ik wil hun graag vertellen: dit is voor mij waardevol, hier zit dit verhaal aan vast. En als ze het mooi vinden en ik kan het missen, geef ik het ze nu misschien alvast. Dat is leuker dan dat ze het straks uit mijn huis kunnen dragen.

Ik heb ook besloten me in januari een week aan mijn spullen te wijden. Dat is het waarderen van de spullen waar ik blij van word, maar ook het ruimen van spullen die ik niet meer nodig heb. Daar wil ik mijn kinderen niet mee opschepen. 

Voor nabestaanden: ik hoop dat ze veel met elkaar praten over die laatste ouder, herinneringen uitwisselen die de spullen oproepen. En, als je die luxe hebt, neem er de tijd voor. Als je twijfelt of je spullen moet wegdoen, bewaar ze nog even. Wegdoen kan ook over drie of vier jaar nog.’

tips van opruimcoaches voor het huis van een overleden ouder

Maak een plan van aanpak. Gaat het om een huurhuis en moet het snel gebeuren, of heb je meer tijd? Hoe gaan jullie het inventariseren aanpakken en wie is waar verantwoordelijk voor?

Leg eerst de persoonlijke en waardevolle spullen apart. Die kun je later verdelen.

Spullen waar niemand belangstelling voor heeft, maar die nog wel wat op kunnen brengen, kun je verkopen via Marktplaats en de opbrengst verdelen.

Je wilt niet alle spullen bewaren, maar ook niet te veel wegdoen terwijl je midden in het rouwproces zit. Bij sommige dingen is tijd nodig om er afscheid van te nemen en is het een jaar na het overlijden makkelijker weg te doen.

tips voor ouders om de taak voor hun kinderen makkelijker te maken

Bedenk een manier om de verhalen en herinneringen bij spullen die je dierbaar zijn te bewaren. Maak er bijvoorbeeld een foto van en schrijf het verhaal erbij.

Zeker wanneer je al lang in hetzelfde huis woont, heb je waarschijnlijk behoorlijk wat spullen verzameld. Ga daar nu alvast doorheen om dingen weg te gooien en belangrijke dingen apart te leggen.

Papieren en andere zaken die nu nog van belang zijn, maar waar je nabestaanden later niets aan hebben, kun je alvast in een doos doen waar je ‘weggooien’ op schrijft.